جرایم رایانه ای و مقایسه ایران با سایر کشور ها
چکیده
امروز بحث فناورىاطلاعات و ارتباطات نوین، که تجلى روشن آن فضاى تبادل اطلاعات (فضاىسایبر) است. مسئله جدیدى را با عنوان پاسخگویى به سوء استفادههایى که از فضاى تبادل اطلاعات به عمل مىآید پیش روى دانشمندان علوم جنائى قرار داده است. در این پایان نامه جرایم رایانهای را در ابعاد خرد و کلان را مورد بررسى قرار مىدهم، این بحث در قالب دو بخش دنبال مىشود. در بخشاول، پسازتوضیحاتی راجع به تاریخچه جرائم رایانهاى، به تعاریف و برداشتهای مختلف آن پرداخته و انواع و خصوصیات هرکدام را بیان میکنیم ودربخش دوم مقاله به محتوای این نوع جرایم گوشه چشمی داریم سپس آثار مخرب جرایم رایانهای را به تفصیل توضیح داده و در ادامه. نحوه پیشگیری از این جرایم و بالاخره در آخر از جرایم رایانهای درکشورمان بحث خواهیم کرد. من در تلاش بودم که یک پایان نامه خوبی جمعآوری کنم بخاطر همین پیگیرکارها و منابع خوبی بودم که در اول با کار پلیس فتا نیروی انتظامی آشنا شدم که خیلی بر اطلاعات خودم در ضمینه آشنایی با جرایم اینترنتی و دیگر مباحث آشنا شدم پس از آن به انقلاب رفتم که منابعی در این ضمینه پیدا کنم که بتواند در نگارش پایان نامه کمکم کند.
کلید واژهها:جرم رایانهاى- پیشگیرى جرایم رایانهای –آثار مخرب جرایم رایانهای
مقدمه
بشر در طول حیات خود اعصارگوناگونى را پشت سرگذاشته و هریک از آنها را با الهام از تحول عظیمى که در آن عصر پدید آمده و گامى از رشد و تکامل بشرى را رقم زده نامگذارى کرده است، مانند: عصر آتش، عصر آهن و عصر حاضرکه عصر فناورى اطلاعات و ارتباطات نام گرفته است.
هنوز نیم قرن از اختراع اولین رایانه نمیگذرد، آن هم رایانهاى 30 تنى
که البته سرعت عمل آن از ابتدایىترین ماشینحسابهاى دیجیتالامروزى نیز کمتر
بود، اما به هرحال تحولى شگرف در دنیاى علم و فناورى محسوب مىشد و از همین رو
رایانهها در این مدت کم به خوبى توانستند جاىخودرا در تمامى شئون زندگى انسان
باز کنند و به نوعى خود را درتمامى پیشرفتها سهیم سازند. این اقبایل عمومى بهرهبردارى روزافزون از
سیستمهاى رایانهاى زمانى شتاب بیشترى به خود گرفت که در ابتداى دههی نود
میلادى امکان متصل شدن آنها به یکدیگر در سراسر جهان فراهم شد. در این زمان بود
که مشاهده شد مرزها و موانع فیزیکى بىاثر شده و به نوعى رؤیاهاى جهانى بشر
واقعیت یافته است. اما از آنجا که این پدیدهی شگفتانگیز از همان بدو تولد در
دسترس همگان قرار گرفت،هرکس مطابق اغراض و مقاصد خود از آن سود مىجست و نتیجه آن
شد که بعضى از این بهرهبردارىها جنبه سوءاستفاده به خود گرفت و سیاستگذاران
خرد و کلان را مجبور کرد که تدبیرى بیاندیشند. این سوءاستفادهها که در مجموع جرائم رایانهاى نام
گرفتهاند، طیف جدیدىاز جرائم هستند که به سبب ویژگىهاى متمایزى که با جرائم
سنتى دارند،تصمیمگیران جامعه را بر آن داشتهاند تا در ابعاد مختلف اقدامات
متمایزى را طرحریزى کنند. جرایم رایانهای جرایمی سازمان یافتهاند که از طریق اشخاص حرفهای و باسواد
انجام میشوند و همیشه قوانین رایانهای امروزه برای مجازات
مجرمین کافی اما کامل نمیباشد چون هر روز جرایم جدیدی به وجود میآید که برای مجازات آنها نیاز
به قوانین جدید داریم همانگونه که جرایم اینترنتی همیشه درحال روز شدن هستند
بایستی تلاش کرد تابتوان با نو شدن جرایم هرساله قوانینی را که در زمینه جرایم
جدید قابل اعمال باشد ارائه کرد چون رایانه واینترنت همیشه وهمیشه شکلهای مختلفی
به خود
میگیرند برای پیشگیری از این جرایم باید همه دستگاهها تلاش کنند و مردم
نیز توصیههای مسئولین را در این مورد جدی بگیرند ودر هنگام استفاده از اینترنت و
رایانه مورد استفاده قرار دهند تا مورد سوء استفاده دیگران قرارنگیرند. همچنین اگر
دیدند سایت یا وبلاگی برخلاف قوانین تعیین شده در حالارایه مطلب باشد موضوع
راسریعا به دادستانی اطلاع تا نسبت به اعمال فیلتر درمورد آن سایتاقدام شود قضات نیز میبایست به شدت
با کسانی که اقدام به جرایم رایانهای میکنند برخود نمایند چون این جرایم هم سبب
بردن مال وهم سبب بردن ابروی اشخاص میگردد برخورد قضات نیز در پیشگیری از وقوع جرم
اهمیت دارد بایست سعی شود در زمینه جرایم رایانه ای مجازات ها بازدارندگی بیشتری
داشته باشد تا هم سبب ارعاب مردم وهم سبب عبرت گرفت مجرمین شود تا دیگر اقدام به
چنین جرایمی ننمایند.
فصل اول
تاریخچه جرایم رایانهای
1-1تاریخچه جرایم رایانهای
البته باید ما بدانیم که همیشه در اعصار و قرون مختلف و در گذشته، هر زمان که
پدیده و علمی وارد
عرصه زندگی شده و دارای بعد مثبت بوده و استفادههای
مثبت از آن میشده و هم استفادههای منفی و رایانه هم از این قاعده مستثنی نیست.
رایانه در عین حال که دارای استفادههای مثبت فراوانی است، میتواند بعنوان ابزار
بزهکاری درجهت ضرر منافع مردم مورداستفاده قرار گیرد.
به دلیل بهرهمند
نبودن دولت ها و کشورها از فناوری و تکنولوژی تعیین تاریخ دقیق شروع جرم رایانهای
سخت به نظرمیرسد. چراکه همانطور که میدانید برخیازکشورها مثلآمریکا کهازسطح
تکنولوژی بالایی برخوردارند
به مراتب تاریخ وقوع جرم کلاهبرداری رایانهای بسیار زودتر از کشور ماست به هر
عنوان تعیین دقیق اولین جرم رایانهایکار دشواری است چرا که اگر ما حتی بگوییم
مثلاً در قضیه الدون رویس اولین جرم رایانهای اتفاق افتاد باز هیچ دلیل قاطعی
وجود ندارد که قبل از آن جرم اتفاق نیفتاده باشد. شاید بتوان تاریخ اولین جرم رایانهای
را به زمانی نسبت دادکه چرتکه وارد محاسبات افراد بشر شد.
تعیین زمان واقعی ارتکاب اولین جرم کامپیوتریکار دشواری است. کامپیوتر از زمانچرتکه که از3500 سالقبل از میلاد در ژاپن، چین و هند وجود داشته، به نوعی مطرح بوده است. در سال 1801 انگیزههای مالی باعث شد تا ژوزف ژاکارد یکیازصاحبانکارخانههای نساجی درفرانسه، اولین کارت کامپیوتریرا طراحیکند. این دستگاه امکان تکرار یک رشته مراحل پیاپی را دریافت پارچههای مخصوص فراهم میساخت.
براساس نوشتههای «پروفسور الریش زیبر» درکتاب "پیدایش بین
المللیحقوقکیفریاطلاعات" اولین
مواردی که جرم رایانهای نامیده شده ابتداعاً در مطبوعات عمومی و درادبیاتعلمی
دهة1960 ظاهرشد. اینموارد شامل سوء استفادههای ابتدایی از رایانه، سابوتاژ (خرابکاری) رایانهای، جاسوسیرایانهای و استفاده غیرقانونی ازسیستم
رایانهای بود. البته چون اکثر گزارشات
بر مبنای نوشتههای روزنامهها بود در
مورد واقعیت یا خیالی بودن پدیدة جدیدجرم رایانهای بحث وتردید وجود داشت، از اواسط1970مطالعات
تجربی در مورد جرم رایانهای با استفاده از متدهای تحقیقاتی رشتة جرمشناسی انجامشد.این
مطالعات ناظر به برخی از جرائمرایانهای میشد.
1-2انواع و ویژگیهای جرائم رایانهای
جرایمرایانهای
امروز ازگستردگی زیادی برخوردار است، اما به طورخلاصه و براساس تقریبی دستهبندی
دهمین کنگره سازمان ملل متحد که در آوریل ۲۰۰۰ در زمینه جرم و رفتار مجرمان در
وین برگزار شد،
میتوان آن را در چند دسته کلی بخشبندی کرد:
"دسترسی غیرقانونی" که عبارت است از دسترسی به بخش یا کل
یک سیستم کامپیوتری بدون داشتن حق و مجوز، جلوگیری غیرقانونی از دسترسی به دادههای
شخصی با استفاده از ابزار تکنولوژیک و یا در داخل یک سیستم کامپیوتری؛ مداخلات
اطلاعاتی همچون آسیب رساندن، حذف، جایگزینی، تخریب و یا سرکوب و توقیف دادههای
کامپیوتری بدون مجوز؛ مداخله در سیستمها شامل انسداد و توقف جدی و بدون حق عملکرد
سیستم
کامپیوتری با آسیبرساندن، حذف، جایگزینی، تخریب و یا توقیف دادههای کامپیوتری؛
سوءاستفاده از دستگاهها جعل هویت و کلاه برداری
الکترونیک.
جرایم را به سه دسته میتوان تقسیم کرد:
1-جرایم علیه اشخاص
2-جرایم علیه اموال
3- جرایم علیه دولت ها
1-3 دسته بندی جرایم
جرایم رایانهای را میتوان به 3 دهه تقسیم میشود:
· دهة60 : پیدایش قضیةرویس، توجه مطبوعات و حقوقدانان، ایجاد مشکل دریافتن توصیف مجرمانه برای اعمال ارتکابی و ماهیت این اعمال پیشآمد.
· دهة 70: بروز قضیه های ژرمن هراشتات، امریکن اکویتی فالزینگ، شرکت سوئدی ولو، شروع مطالعات جزاییبهصورتمحدود، تجزیهو تحلیل موارد ارتکابی و مباحث تئوریک در قالب دکترینحقوق اقتصادی وکیفریرویداد.
·
در دهة80: تفسیر
بنیادین دیدگاه عمومی و علمی در زمینه جرایمرایانهای،
افزایش سرقت برنامهها، تخلف صندوقداران،
سوءاستفاده های ارتباطات راه دور، پیدایشچارچوبهای اولیة
جامعه
اطلاعاتی و قواعدحاکم بر آن، افزایش وسعت جرائم ارتکابی و تبدیل نوع جرایم از
جرایم اقتصادی رایانهای به جرایم علیهمنافعهمهجانبةرایانهای،
ارائة اولین تعریفجرایمرایانهای«سازمان
توسعه و همکاری اقتصادی». (هرگونهرفتارغیرقانونی، غیراخلاقی
ویاغیرمجاز بااستفادهازفناوری
دادهپردازیخودکار و یا انتقالدادهها)، شیوع انتقالغیرقانونی
سرمایهها بااستفاده از ابزارالکترونیکی، خرابکاری، ویروسها و کرمهای رایانهای
جعل اسناد و تغییر چارچوب بحث ها از دکترین حقوق اقتصادی، کیفری به حقوق اطلاعاتی،
کیفری مطرح شد.
فصل دوم
تعریف جرایم رایانه ای
2-1تعریف جرم رایانه ای
1- جرم رایانه ای چیست؟
جرایم اینترنتی و رایانهای نوعی جرایم جدید است که طیف گسترده افعال مجرمانهای که این مفهوم جا دارد و ماهیت متغیر آن ناشی از پیشرفت لحظه به لحظه فناوریاطلاعات و شیوههای سوءاستفاده از آن است.
تا آنجا
که در جدیدترین و جامعترین سند بینالمللی در این زمینه که در (کنوانسیون
جرایم سایبر 2001 بوداپست) تعریفی از این جرایم به عمل نیامده است. به نظر میرسدکاملترین
تعریف این باشد: «هر جرمی که قانونگذار به صراحت رایانه را به منزله موضوع یا
وسیله جرم جزء رکن مادی آن اعلام کرده باشد، یا عملاً رایانه
به منزله موضوع یا وسیله ارتکاب یا
وسیله ذخیره یا پردازش یا انتقالدلایلجرم درآن نقش داشته باشد».
این تعریف هم علاوه بر جرایم ذکر شده در
دو دسته قبل، جرایمی را نیز که صرفاً دلایل آنها یا اطلاعات مربوطه در رایانه
ذخیره شدهاند، به لحاظ تأمین بهتر اهداف تحقیق و تعقیب جرم با در نظر گرفتن قواعد
خاص آیین دادرسی کیفری، جزء جرایم رایانهای دانسته است.
برخی از نویسندگان، جرم رایانهای را مترادف جرم سایبری میدانند و آن دو را دارای دو معنی و مفهوم
میدانند. «در تعریف دیگر، جرم کامپیوتری
جرایمی است که در فضای سایبر رخ میدهد از
این نظر جرایمی مثل هرزه نگاری، افترا، آزار و اذیت و سوء استفاده از پست
الکترونیکی و سایر جرایمی که در آنها کامپیوتر به عنوان ابزار و وسیلة ارتکاب جرم
بکار گرفته میشود، در زمرة جرم کامپیوتری
قرار نمیگیرد. در تعریف دیگری از جرم کامپیوتری هر فعل و ترک فعلی که «در» یا «از
طریق» و یا «به کمک» اتصال به اینترنت، چه به طور مستقیم، یا بطور غیرمستقیم رخ میدهد
و توسط قانون ممنوع گردیده و برای آن مجازات در نظر گرفته شده است جرم کامپیوتری
نامیده میشود. و بر این اساس جرایم کامپیوتری را میتوان به سه دسته تقسیم بندی
کرد:
دسته بندی جرایم رایانهای
· دستة اول: جرایمی هستند که در آنها رایانه و تجهیزات جانبی آن موضوع جرم واقع می شوند مانند سرقت، تخریب و غیره.
· دستة دوم: جرایمی هستند که در آنها کامپیوتر به عنوان ابزار یا وسیله توسط مجرم برای ارتکاب جرم بکار گرفته میشود.
· دستة سوم: جرایمی هستند که می توان آنها را جرایم کامپیوتری محض نامید. این نوع از جرایم کاملاً با جرایم کلاسیک تفاوت دارند و در دنیای مجازی به وقوع میپیوندند. اما آثار آنها در دنیای واقعی ظاهر می شود، مانند دسترسی غیر مجاز به سیستم های کامپیوتری، سازمان همکاری و توسعه اقتصادی جرم رایانهای را چنین تعریف میکند «سوء استفاده از کامپیوتر شامل هر رفتار غیر قانونی غیر اخلاقی یا غیر مجاز مربوط به پردازش اتوماتیک و انتقال دادههاست».
«کمیتة اروپایی مسائل جنایی در شورای اروپا در سال 1989 گزارشگری بیان کرد که در آن یکی از متخصصان چنین تعریفی ارائه کرده است : هر فعل مثبت غیر قانونی که کامپیوتر، ابزار یا موضوع جرم باشد، یعنی به عبارت دیگر هر جرمی که ابزار یا هدف آن تأثیرگذاری بر عملکرد کامپیوتر باشد».
پلیس جنائی فدرال آلمان جرم کامپیوتری را چنین تعریف میکنند «جرم کامپیوتری در بر گیرندة همة اوضاع و احوال و کیفیاتی است که در آن شکلهای پردازش الکترونیک دادهها، وسیلة ارتکاب و یا هدف یک جرم قرار گرفته است و مبنایی برای نشان دادن این است که جرمی ارتکاب یافته است.»همچنین پلیس ژاپن جرم کامپیوتری را چنین تعریف کرده است: «حوادثی که موجب تخریب عملکرد سیستم کامپیوتر یا استفاده غیر قانونی از آن باشد، جرم کامپیوتری است.».
در مورد این تعریف باید
گفت که پلیس ژاپن حوادثی که موجب تخریب سیستم کامپیوتر شود را نیز جزء جرایم آوردهاند
که به اطلاق حوادث در این تعریف ایراد وارد است که چرا ما باید بین زمانی که فردی
حادثه را ایجاد میکند و تخریب در عملکرد سیستم میآورد مرتکب جرم میشود و موجب
ضرر میشود که در این مورد ما نمیتوانیم آن را جرم بدانیم، چرا که به وجود عنصر
اراده مختل شده و ما میدانیم که مسلوب اراده بودن باعث رفع مسئولیت کیفری است و
در این زمان ما نمیتوانیم فرد را مجرم بدانیم و اطلاق تعریف در حادثه شامل مورد
دوم یعنی حوادث قهری نیز میشود که صحیح به نظر نمیرسد و بهتر بود حادثه را به
شکلی
میآورد که فقط شامل مورد دوم شود. همچنین وزارت دادگستری آمریکا «هر گونه عمل
ناقض قانون کیفری که مستلزم آشنایی با دانش مربوط به تکنولوژی کامپیوتر جهت ارتکاب
عمل، تعقیب و یا رسیدگی به آن باشد، جرم کامپیوتری است». این تعریف نیز کامل به
نظر نمیرسد بدین توضیح که یک زمان رایانه وسیلة ارتکاب جرم می شود یعنی اینکه ما از کامپیوتر برای جعل و
کلاهبرداری استفاده میکنیم با دانشی که از کامپیوتر داریم اقدام به عمل متقلبانه
و بعد از فریب بزه دیده کلاهبرداری میکنیم که در این صورت کلاهبرداری ما
«کلاهبرداری کلاسیک رایانهای» است و با
«کلاهبرداری رایانهای محض» فرق دارد و یک
زمان ما با مداخله در سیستم بدون اینکه آن را وسیله قرار دهیم و بدون اینکه نیاز
به فریب باشد در جرم کلاهبرداری مثلاً ما اقدام به انتقال وجه به خود یا دیگران میکنیم
که در این حالت کامپیوتر وسیلة نیست که
تعریف این مسأله را شفاف بیان نکرده است و از تعریف اینگونه استنباط میشود که
این تعریف شامل مواردی مثل کلاهبرداری رایانهای محضنمیشود قبل از هر چیز باید بیان شود که ما باید بین جرم رایانهای به
معنای اعم قائل به تفکیک شویم جرایم رایانهای به معنای اعم هم شامل جرایم علیه
دادهها و هم شامل جرایم محیط سایبر میشود ولی جرایم رایانهای شامل جرایم رایانهای
نسل اول میشود.
2-2 قوانین جرایم رایانهای نسل اول:
1- ما باید بین جرایم
رایانهای با جرایم سایبر قائل به تفکیک شویم چرا که همان طور که در گفتار اول
اشاره شد جرایم رایانهای جزء جرایم رایانهای نسل اول هستند و جرایم سایبر جزء
جرایم رایانهای نسل سوم هستند که بین اینها فرق وجود دارد. حتی اگر جرایم رایانهای
را نیز به طور اعم بگیریم جرایم رایانهای مترادف جرایم سایبر (جرایم محیط مجازی)
نیست که برخی از نویسندگان به اشتباه این دو را با هم میآورند. بلکه
جرایم رایانهای به معنای اعم هم شامل جرایم رایانهای شامل جرایم علیه دادهها و
هم شامل جرایم سایبر
میشود و شمولیت دارد. که خود آن جزئی از جرایم فناوری
اطلاعات است. و به نظر بنده جرایم اینترنتی نیز شامل جرایم رایانهای به معنای اعم
میشود.
2- تعریفی که سازمان همکاری و توسعه اقتصادی ارایه داد
نیز به نظر بنده جامع و کامل نیست و شامل جرایمی که علیه رایانه انجام میشود یا
جرایمی که توسط رایانه انجام میشود و این سازمان هر رفتار غیر اخلاقی یا غیر مجاز
مربوط به پردازش اتوماتیک و انتقال دادهها را جرم رایانهای گفتهاند که یک شکل
از جرایم رایانهای است نه همه آن. و همچنین تعریف کمیتة اروپایی که شامل مثلاً
سرقت خود صرف کامپیوتر
نمیشود. به نظر بنده نیاز جامعه بین المللی است که یک کنوانسیون جامع و کلی در
مورد جرایم رایانهای به تصویب کشورها برسد که هم هماهنگ با سیستمهای حقوقی
گوناگون باشد و هم جامع و کامل باشد و بعد به تبع آن یک سازمان بین المللی در
مبارزه با جرایم رایانهای تشکیل شود که اولاً در جهت کمک به کشورهای در حال توسعه برای
محافظت از سیستمهای خود ثانیاً کمک به کشورهای در حال توسعه برای تضمین و
قانونگذاری صحیح و در یک کلام مبارزه با این پدیده محرمانه به شکل منسجم و صحیح که
پیشنهادهای بنده در ادامه در مورد این سازمان بین المللی بیان خواهد شد.
3-2 تقسیمبندی جرائم رایانهای
به دو دسته تقسیم میشوند:
1. جرایم رایانهای محض: جرایمی که ارتکاب آنها قبل از پیدایش رایانه و اجزای فناوری اطلاعات امکان پذیر نبودهاند؛ مانند دسترسی غیرمجاز.
2. جرایم رایانهای سنتی: که ارتکاب آنها وسیله رایانه دارای عواقبی بسیار شدیدتر نسبت به ارتکاب سنتی آن است؛ مانند برخی جرایم مرتبط با محتوا مانند هرزهنگاری و یا تخریب فیزیکی نسبت به کامپیوتر.
3-3تعریف موسع جرایم رایانهای:
هر جرمی که قانونگذار به صراحت رایانه را به منزله موضوع یا وسیله جرم جزء رکن مادی آن اعلام کرده باشد یا عملاً رایانه به منزله موضوع یا وسیله ارتکاب جرم در آن نقش داشته باشد. این تعریف علاوه بر جرایم دسته قبل، آن دسته از جرایم سنتی را نیز که با استفاده از رایانه و فناوری اطلاعات ارتکاب یابند را، بدون اینکه تغییری در عنصر مادی آنها صورت گرفته باشد، یا قانونگذار رایانه را جزء این عنصر برشمرده باشد، مشمول این عنوان میداند؛مانند توهین به یک فرد که از طریق پست الکترونیکی صورت پذیرفته باشد یا تخریب عمدی تجهیزات رایانهای.
فصل سوم
انواع و ویژگیهای
جرایم رایانه ای
جرایم رایانهای امروز از گستردگی زیادی برخوردار است، اما به طور خلاصه و بر اساس تقریبی دستهبندی دهمین کنگره سازمان ملل متحد در آوریل ۲۰۰۰ در زمینه جرم و رفتار مجرمان در وین می توان آن را در چند دسته کلی بخشبندی کرده است.
· دسترسی غیرقانونی :که عبارت از دسترسی به بخش یا کل یک سیستم کامپیوتری بدون داشتن حق و مجوز این کار است؛ جلوگیری غیرقانونی از دسترسی به داده های شخصی با استفاده از ابزار تکنولوژیک از و یا در داخل یک سیستمکامپیوتری، مداخلات اطلاعاتی همچون آسیبرساندن،حذف، جایگزینی، تخریب و یا سرکوب و توقیف دادههای کامپیوتری بدون مجوز، مداخله در سیستمها شامل انسداد و توقف جدی و بدون حق عملکرد سیستمهایکامپیوتری با آسیبرساندن، حذف، جایگزینی، تخریب و یا توقیف دادههای کامپیوتری، سوءاستفاده از دستگاهها، جعل هویت و کلاهبرداری الکترونیک.
3-1 انواع جرمهای رایانهای
"هک
کردن" عبارتست از نفوذ به یک سیستم کامپیوتری بدون داشتن مجوز، مالکیت یا
صلاحیت لازم. هک کردن یعنی غلبه کردن بر سیستمهای امنیتی یک سیستم کامپیوتری برای
دسترسی غیر قانونی به اطلاعات ذخیره شده. لو رفتن رمز عبور به قصد دسترسی به
اطلاعات خصوصی افراد یک سازمان یکی از
رایجترین
تخلفات رایانهای است. یکی از خطرناکترین خلاف کاریهای رایانهای عبارتست از هک
کردن آدرس
IP تا بدین وسیله خلافکار خود را به جای شخص
دیگری جا بزند و افکار شوم یا جنایات مورد نظر خود را اجرا کند.
فیشینگ[1] : عبارتست از تلاش برای بدست آوردن اطلاعاتی مانند رمز عبور، شناسه عبور و جزئیات کارت اعتباری با جا زدن خود به عنوان یک منبع قابل اعتماد.
فیشینگ از طریق سرویسهای ایمیل یا با وعده های دروغ انجام می گیرد یا با ایجاد برخی جذابیت ها کاربران اینترنتی را ترغیب میکنند اطلاعات خود را در سایتهایی که توسط کلاه برداران ساخته شده است وارد کنند. این خلاف کاران معمولاً وب سایت هایی طراحی میکنند که در کاربر احساس اعتماد و وارد شدن در یک سایت امن را می دهد و معمولاً هم موفق میشوند یعنی کاربر در دام آنها افتاده و اطلاعات خود را وارد میکند.
حمله فیشینگ چیست؟
فیشینگ نوع بسیار خاصی از جرائم رایانهای است که برای فریب دادن شما در زمینه افشای جزئیات مالی و شخصی شما، طراحی شده است. مجرمان رایانهای، یک وب سایت جعلی ایجاد میکنند که بسیار شبیه به وب سایت بانک (یا هر وب سایت دیگری که تراکنشهای مالی در آن انجام میشود سپس تلاش میکنند تا شما را به منظور بازدید از این سایت و تایپ کردن اطلاعات محرمانه خود نظیر اطلاعات شخصی و ورود به سایت، و گرفتن کلمه عبور فریب دهند. نوعاً مجرمان رایانهای تعداد زیادی نامههای الکترونیکی ارسال میکنند که حاوی یک فراپیوند به سایت جعلی است.
حمله فیشینگ نوعی دیگر از جرایم سایبری است که در آن، مجرم یک کپی تقریباً ۱۰۰ درصد شبیه یک وب سایت بنگاه تجاری، ایجاد میکند. و تلاش میکند تا کاربران را برای افشای جزئیات شخصی خود نام کاربری، کلمه عبور[2]، و غیره از طریق یک فرم در سایتی جعلی فریب دهد که این اجازه را به مجرم میدهد با استفاده از این اطلاعات پول به دست آورد.
فیشرها یا مجرمان فیشینگ از تکنیکهای
متعددی برای فریب دادن کاربران به منظور دسترسی به سایت جعلی استفاده میکنند.
مثلاً، ارسال ایمیلهایی که به نظر میآید از یک بانک باشد. این ایمیلها اغلب از
لوگوهای قانونی و یک سبک تجاری خوب استفاده میکنند و سربرگ نامه را به گونهای
طراحی میکنند که شبیه این به نظر برسد که به بانکی قانونی تعلق دارند. به طورکلی،
این نامهها به دریافتکنندگان اطلاع
میدهند که بانک، زیرساخت IT خود را تغییر داده و از تمامی مشتریان میخواهد که اطلاعات کاربری خود
را مجدداً تصدیق کنند هنگامیکه دریافت کننده، روی لینک موجود در ایمیل کلیک میکند،
به سایتی جعلی هدایت میشود که از او میخواهد اطلاعات شخصی خود را وارد کند.
گروه ویروسهای کامپیوتری:
دسته ویروسهای کامپیوتری (شامل ویروسها، کرمها، نرمافزارهای جاسوسی و غیره) در حقیقت نرم افزارهایی هستند که خود را تکثیر و منتشر میکنند و کامپیوترهای موجود در یک شبکه را بدون اطلاع کاربران آلوده کرده و به آنها صدمه میزند. ویروسها از طریق فایلهای سیستم یک شبکه کامپیوتری، اینترنت یا هر وسیله نقل انتقال اطلاعات مانند حافظه فلش، و غیره وارد کامپیوترهای دیگر میشوند. ویروسهای کامپیوتری کدهایی هستند که با هدف ضربه زدن به یک سیستم رایانهای یا از بین بردن اطلاعات نوشته شدهاند. نوشتن ویروس کامپیوتری در همه جای دنیا یک جرم است به گونهای که نویسنده ویروس در برابر تمام خسارتهای وارده به همه کامپیوترهای آلوده شده مسئول است.
3-2وسایل سایبری[3]:
عبارت است از استفاده از فناوری ارتباطات به
خصوص اینترنت برای آزار و اذیت افراد. تهمت، ارسال
نرم افزارهای مخرب و تخریب اطلاعاتو
تجهیزات کامپیوتری دراین گروه قرار میگیرند. این خلافکاران اغلب کاربران را از
طریق چتروم ها، تالارهای تبادل نظر و اجتماعات اینترنتی شکار می کنند سپس اطلاعات
آنها را بدست میآورند (مثلاً شماره تلفن و آدرس، محل کار و غیره) و با استفاده از
این اطلاعات قربانیان خود را مورد اذیت و آزار قرار میدهند. ایمیلهای تهدید آمیز، مزاحمت
تلفنی و مانند اینها انجام میدهند و این مورد یکی از جرمهای رایانهای خطرناک
است که در سراسر دنیا مجازات سنگینی برایش قرار میگیرد.
هویت جعلی: هویت جعلی یا خود را به جای کس دیگر جا زدن یکی از جدیدترین کلاه برداریهایی است که به کمک آن پولهای زیادی ربوده شده و سودهای کلانی نصیب کلاه برداران میشود. در این شیوه کلاه بردار خود را به جای مالک جا میزند. یا از هویت شخص دیگری برای بدست آوردن کالا یا خدمات مورد نیاز خود استفاده میکنند. مهاجرت غیر قانونی، تروریسم و ایمیلهای سیاه در زمره این جرائم قرار میگیرد.
در انواع
جرائم رایانهای همه جرایم در یک
چیز مشترک است و آن هم بهره برداری غیر قانونی از فناوری جدید رایانهای و
ارتباطات برای فعالیتهای خلاف کارانه است. همان طور که فناوری جدید راهی برای مقابله
ارائه
می دهد از آن سو هم جنایتکاران از آخرین
فناوریها سود میبرند. و همیشه یک قدم از سیستمهای امنیتی جلوتر هستند. و هیچ
راهی امن تر از احتیاط نیست پس مراقب ایمیل های ناشناس، چت رومها، حافظههای فلش،
وب سایتهای مشکوک و غیره باشید و سعی
کنید اطلاعات بیشتری درباره امنیت در اینترنت پیدا کنید.
3-3ویژگی های جرایم رایانهای
این گونه جرایم را میتوان به سه دسته تقسیم کرد:
1- جرایم علیه اشخاص : جرایم علیه اشخاص را میتوان اذیت و آزارهای اینترنتی دانست که میتواند به اشکال جنسی، نژادی، مذهبی و غیره رخ دهد. این جنبه معمولاً با حوزه دیگری به نام حریم خصوصی شهروندان تداخل پیدا میکند که خود حوزه بسیار گسترده و قابل توجه دیگری است. از دیگر جرایم این دسته می توان به جرایمی مانند پورنوگرافی کودکان و آزار و اذیتها با استفاده از رایانه اشاره کرد که یکی از گستردهترین و شایع ترین جرایم موجود است.
2- دسته دوم شامل خرابکاری های کامپیوتری و تبادل
برنامه های خطرناک است. جرایم علیه اموال
3-جرایم علیه دولتها :
شایع ترین نمونه این جرایم، سرقت اطلاعات یا آسیب رساندن به رایانهها و سیستم است.
این در حالی است که در برخی سیستم های حقوقی، اموال غیرعینی و غیرملموس قابل سرقت نبوده و
آسیب وارده باید حتماً دیده شود. مشکل
دیگر موجود در این عرصه، ارایه نشدن تعریفهای لازم درباره جوانب مختلف این
تکنولوژی و جرایم محتمل در درون آن است.
نقض قوانین کپی رایت (حق مؤلف) را نیز می توان یکی دیگر از جرایم شایعی دانست که امروزه از طریق رایانه و شبکه جهانی اینترنت به شدت در حال انجام است. یک مورد از موارد ثبت شده حمله به برنامه «یاهو مسنجر» در ساعت ۱۰:۳۰ دقیقه هفتم فوریه ۲۰۰۰ بود که سه ساعت طول کشید و در این زمان، «پینگ» یاهو به یک گیگابایت درثانیه کاهش یافت.
کلاه برداری و ایجاد اختلال در سیستمهای مالی و بانکی برای انتقال وجوه و پول به حساب مجرم یکی از جرایم مهمی است که تا کنون خسارات زیادی را در کشورهای مختلف جهان به همراه داشته است. انتشار ویروس «ملیسا» در سال ۱۹۹۹ یک نمونه مشهود دیگر است. این ویروس در مارس ۹۹ برای نخستین بار در اینترنت ظاهر شده و با سرعت زیادی در سیستمهای کامپیوتری آمریکا و اروپا منتشر شد. برآورد شده که انتشار این ویروس در سراسر جهان، خسارتی هشتاد میلیونی از خود بر جای گذاشت. این ویروس تنها در آمریکا ۲ / ۱ میلیون کامپیوتر متعلق به یک پنجم بزرگ ترین تجارتهای این کشور را آلوده کرد.
«دیوید اسمیت»، طراح این ویروس، در نهم دسامبر ۱۹۹۹ به علت طراحی و انتشار این ویروس به ارتکاب جرایم ایالتی و فدرال متهم شد. تروریسم رایانهای، آخرین موج جرایم به وجود آمده در این عرصه است که نگرانیهای گوناگونی را در میان کشورها پدید آورده است. استفاده تروریست ها از شبکه به صورت های گوناگون برای تبادل اطلاعات به صورت رمزی و کد شده و حتی در قالب پورنوگرافی کودکان و استخدام نیرو از این راه، معضلی است که در آینده ای نه چندان دور، می تواند به مهم ترین چالش بین المللی برای کشورها تبدیل شود.
در عین حال، معاملات مواد مخدر از طریق اینترنت و سرویسهای پست الکترونیکی نیز زمینه دیگری است که باندهای قاچاق مواد مخدر به راحتی از آن برای انجام معاملات و ردیابی محموله های غیرقانونی قرص ها و تبلیغ محصولات خود از آن استفاده میکنند.
پلیس فدرال آمریکا هم اکنون دارای یک شاخه جرایم اینترنتی و رایانهای بوده که چهار زمینه عمده را به عنوان هدف خود بیان کرده است که در درجه نخست، مبارزه با جرایم جدی رایانهای و گسترش آن است.
1) شناسایی و دستگیری مجرمان جنسی که از اینترنت برای توزیع و تولید پورنوگرافی کودکان استفاده میکنند.
2) مبارزه با فعالیتهای مجرمانهای که مالکیت معنوی کشور آمریکا را هدف قرار میدهد.
3) امنیت ملی و بازار رقابت را به خطر میاندازد.
4) سرکوب شبکههای مجرمانه بین المللی سازمان یافته که در فعالیتهای جعل و سرقت هویت اینترنتی فعالیت دارند.
از جرایم شایع دیگر در محیط اینترنت میتوان به پورنوگرافی اینترنتی
کودکان اشاره کرد که در همه جهان جرم به شمار رفته و مرتکبین آن به شدت از سوی
کشورها و پلیس بین الملل تحت تعقیب قرار میگیرند. اینترپل چند ماه پیش موفق شد با
بازسازی چهره فیلتر شده یک مجرم جنسی کودک آزار با استفاده از
روشهای پیچیده کامپیوتری و پیگیریهای دقیق وی را شناسایی کرده و سرانجام با
همکاری پلیس تایلند موفق به دستگیری این مجرم فراری شود که عکس اعمال مجرمانه خود
را در شبکه اینترنت منتشر کرده بود.
سازمانهای بین المللی گوناگون دیگری نیز در این زمینه جرایم الکترونیکی فعالیت دارند که مهمترین آنها عبارتند از: شورای اروپایی، سازمان ملل متحد، اتحادیه اروپا، سازمان کشورهای آمریکایی، گروه ۸، سازمان همکاریهای اقتصادی آسیایشرقی، اتحادیهکشورهای جنوب شرق آسیا، سازمان همکاری ها و توسعه اقتصادی، ناتو، اتحادیه آفریقا، اتحادیه عرب و سازمان همکاریهای شانگهای، اما شاید بهترین مرجع بین المللی در این زمینه برای الگو گرفتن دیگر کشورها و ایجاد روندی مشابه، کنوانسیون جرایم رایانهای و اینترنتی، شورای اروپایی باشد که شمار بسیاری از کشورهای اروپایی به آن پیوسته و عضویت برای کشورهای غیر عضو این شورا نیز آزاد است. هدف اصلی این معاهده که همه کشورها امکان پیوستن به آن را دارند همان گونه که در مقدمه آن نیز ذکر شده، ایجاد سیاست کیفری واحد با هدف حمایت از جامعه در برابر جرایم رایانهای و اینترنتی با در پیش گرفتن قانونگذاریها و تقویتهمکاری بینالمللیاست. این کنوانسیون نتیجه چهارسال فعالیت کارشناسان شورای اروپایی و کشورهای دیگر بوده و دارای یک پروتکل الحاقی با موضوع تبلیغات نژادپرستانه و تبلیغ تنفر از طریق شبکههای کامپیوتری مصوب مارس ۲۰۰۶ بوده و هم اکنون نیز بحث تروریسم رایانهای و اینترنتی در دستور کار این کنوانسیون قرار دارد .
فصلچهارم
محتوای جرایم رایانهای
4-1محتوا علیه عفت واخلاق
اولین مورد از این گروه بندی هفتگانه به محتواهای علیه عفت و اخلاق عمومی مربوط میشود و مواردی چون اشاعه فحشاء و منکرات، تحریک، تشویق، ترغیب، تهدید یا دعوت به فساد و فحشاء و ارتکاب جرایم منافی عفت یا انحرافات جنسی، انتشار، توزیع و معامله محتوای خلاف عفت عمومی (مبتذل و مستهجن)، تحریک، تشویق، ترغیب، تهدید یا تطمیع افراد به دستیابی به محتویات مستهجن و مبتذل و استفاده ابزاری از افراد در تصاویر و محتوا و تحقیر و توهین به جنس زن، تبلیغ تشریفات و تجملات نامشروع و غیرقانونی به عنوان مصادیقی از جرایم رایانهای معرفی شدهاند و تمامی افرادی که نسبت به انتشار چنین مواردی اقدام کرده باشند طبق قوانین مورد مجازات قرار خواهد گرفت.
4-2محتوا علیه مقدسات اسلام
در گروه دوم جرایم رایانهای که به محتوا علیه مقدسات اسلامی مربوط میشود، ارائه محتوایی که مخالف موازین اسلامی، اهانت به دین اسلام و مقدسات آن، اهانت به هر یک از انبیاء یا ائمه طاهرین (ع)، تبلیغ به نفع حزب گروه یا فرقه منحرف و مخالف اسلام، نقل مطالب از نشریات و رسانهها و احزاب و گروههای داخلی و خارجی منحرف و مخالف اسلام به نحوی که تبلیغ از آنها باشد.
4-3محتوا علیه امنیت وآسایش عمومی
اما دسته سوم جرایم رایانهای به محتواهای علیه امنیت و آسایش عمومی برمیگردد و مواردی چون تشکیل جمعیت، دسته، گروه در فضای مجازی (سایبر) با هدف برهم زدن امنیت کشور، هرگونه تهدید به بمب گذاری، انتشار محتوایی که به اساس جمهوری اسلامی ایران لطمه وارد کند، انتشار محتوا علیه اصول قانون اسلامی، تبلیغ علیه نظام جمهوری اسلامی ایران، اخلال در وحدت ملی و ایجاد اختلاف مابین اقشار جامعه به ویژه از طریق طرح مسائل نژادی و قومی، تحریک یا اغوای مردم به جنگ و کشتار یکدیگر، تحریک نیروهای رزمنده یا اشخاصی که به نحوی از انحا در خدمت نیروهای مسلح هستند به عصیان، فرار، تسلم یا عدم اجرای وظایف نظامی، تحریص و تشویق افراد و گروهها به ارتکاب اعمالی علیه امنیت، حیثیت و منافع جمهوری اسلامی ایران در داخل یا خارج از کشور، تبلیع به نفع گروهها و سازمانهای مخالف نظام جمهوری اسلامی ایران، فاش کردن و انتشار غیرمجاز اسناد و دستورها و مسایل محرمانه و سری دولتی و عمومی یا اسرار نیروهای مسلح، فاش کردن و انتشار غیرمجاز نقشه و استحکامات نظامی،انتشار غیرمجاز مذاکرات غیرعلنی مجلس شورای اسلامی، انتشار بدون مجوز مذاکرات محاکم غیرعلنی دادگستری و تحقیقات مراجع قضایی و انتشار محتوایی که از سوی شورای عالی امنیت ملی منع شده باشد را شامل میشود.
4-4 محتوا علیه مقامات ونهادهای دولتی
اما در گروه چهارم که به محتوا علیه مقامات و نهادهای دولتی و عمومی برمی گردد: اهانت و هجو نسبت به مقامات، نهادها و سازمانهای حکومتی و عمومی، افترا به مقامات، نهادها و سازمانهای حکومتی و عمومی، نشر اکاذیب و تشویش اذهان عمومی علیه مقامات، نهادها و سازمانهای حکومتی، جعل پایگاههای اینترنتی بانک ها، سازمانها و نهادهای دولتی و عمومی جرم محسوب میشود.
4-5 محتوا برای ارتکاب جرایم رایانهای
به گزارش ایسنا، در گروه پنجم که به محتواهایی که برای ارتکاب جرایم رایانهای به کار میروند مربوط میشود، و مواردی از قبیل انتشار یا توزیع و یا در دسترس قرار دادن، معامله دادهها یا نرم افزارهایی که صرفاً برای ارتکاب جرایم رایانهای به کار میرود، فروش انتشار یا در دسترس قرار دادن غیرمجاز گذرواژهها و دادههایی که امکان دسترسی غیرمجاز به دادهها یا سامانههای رایانهای یا مخابراتی دولتی یا عمومی را فراهم میکند، انتشار یا در دسترس قرار دادن محتویات آموزش دسترسی غیرمجاز، افترا به مقامات، نهادها و سازمانهای حکومتی، شنود غیرمجاز، جاسوسی رایانهای، تحریف و اخلال در دادهها یا سیستمهای رایانهای و مخابراتی، آموزش و تسهیل سایر جرایم رایانهای، انتشار فیلترشکنها و آموزش روشهای عبور از سامانههای فیلترینگ، انجام هرگونه فعالیت تجاری و اقتصادی رایانهای مجرمانه مانند شرکتهای هرمی، ایجاد مراکز قمار در فضای مجازی جزو جرایم رایانهای تعریف میشوند.
4-6 امور سمعی و بصری و مالکیت معنوی
بخشی دیگر
از محتواهای مجرمانه فضای مجازی دسترسی به امور سمعی و بصری و مالکیت معنوی مربوط
میشود و بر همین اساس انتشار و سرویس دهی بازیهای رایانهای دارای محتوای
مجرمانه، معرفی آثار سمعی و بصری غیرمجاز به جای آثار مجاز، عرضه تجاری آثار سمعی
و بصری بدون مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد
اسلامی و تشویق و ترغیب به نقض حقوق
مالکیت معنوی برخی از این موارد جرم محسوب میشوند.
4- 7محتوای دعوت کننده به جرم
اما در گروه
دیگر محتواهایی که تحریک، ترغیب، یا دعوت به ارتکاب جرم میکنند از جمله انتشار
محتوای حاوی تحریک، ترغیب، یا دعوت به اعمال خشونت آمیز و خودکشی، تبلیغ و ترویج
مصرف مواد مخدر، مواد روان گردان و سیگار، باز انتشار و ارتباط به محتوای مجرمانه
تارنماها و نشانیهای اینترنتی مسدود شده، نشریات توقیف شده و رسانههای وابسته به
گروهها و جریانات منحرف و غیر قانونی، تشویق تحریک و تسهیل ارتکاب جرائمی که
دارای جنبه عمومی هستند از قبیل اخلال در نظم، تخریب اموال عمومی، ارتشاء،
اختلاس، کلاهبرداری، قاچاق مواد مخدر، قاچاق مشروبات الکلی و غیره، تبلیغ و ترویج
اسراف و تبذیر، فروش، تبلیغ، توزیع و آموزش استفاده از تجهیزات دریافت از ماهواره
جزو نمونههای این دسته از جرایم رایانهای به شمار
میروند.
4-8 جرایم رایانهای از زبان نوتورن
سالانه گزارشهای
زیادی درباره آمار و ارقام جرایم رایانهای و قربانیان آنها می شنویم. یکی از این
گزارشها در مورد ارقام و آمار جرایم رایانهای از شرکت امنیتی نورتون منتشر میشود.
بر اساس این گزارش 431 میلیون نفر در سال قربانی جرایم رایانهای
میشوند. از طرفی این جرایم حدود 400 میلیون دلار هزینه در بر داشته است.
حال این جرایم از خالی کردن حساب دیگران تا دزدی اطلاعات مردم نام برده میشود.
4-9درصدهای مبتلایان به جرائم رایانهای
96% از افراد آنلاین در طول عمر خود قربانی جرایم رایانهای شده است.
از هر 14 نفر دو نفر قربانی جرایم رایانهای میشوند که در نتیجه هر روز بیش از 1 میلیون نفر طعمه این جرایم میشوند.
10%افراد آنلاین جرایم رایانهای را در تلفن های همراه خود نیز داشته اند.
آسیب پذیری های تلفن همراه نسبت به سال 2009، 42% بیشتر بوده است.
این گزارش همچنین بیان کرده است که علاوه بر افزایش تهدیدات نسبت به کاربران تلفن همراه، شبکه های اجتماعی نیز در معرض خطر این جرایم قرار دارند. بر اساس گزارشات نورتون، ۸۰% از مردان سنین ۱۸ تا ۳۱ سال که از طریق تلفن همراه خود به اینترنت متصل می شوند قربانی جرایم رایانهای شدهاند. شایع ترین جرایم رایانهای، ویروس ها و نرم افزارهای مخرب هستند که حدود 54% از کاربران اینترنت را طعمه خود قرار دادهاند. کلاهبرداری آنلاین نیز 11% از کاربران را قربانی کرده است. پس این قربانیان جرایم رایانهای برای محافظت از خود چکاری میتوانند انجام دهند؟ پاسخ های بسیاری وجود دارد. 41% از افراد میگویند. که نرم افزارهای امنیتی آنها منسوخ شده است در حالیکه فقط 47% هر روز میزان اعتبار کارتهای اعتباری خود را بررسی میکنند و61% همچنان رمزهای عبور مناسب را نادیده گرفته و هرگز از رمزهای پیچیده و غیرقابل تشخیص است و گاهی رمزهای عبور خود را تغییر نمیدهند.
4-10حمله بدافزاری به رایانههای شرکتهای تجاری هر ۳ دقیقه یک بار
شرکت های تجاری مختلف هر سه دقیقه یک بار مورد حملات بدافزاری قرار میگیرند؛ امری که نشان میدهد خطرات سایبری تا چه حد گسترش یافته است. از جمله حملات متداولی که هر سه دقیقه یک بار صورت میگیرد می توان به ارسال ایمیلهای آلوده اشاره کرد که حاوی لینکهای مشکوک هستند و کاربران با کلیک کردن بر روی آنها به سمت سایتهای آلوده هدایت میشوند.
فصل پنجم
آثارمخرب جرایم رایانهای
5-1آثار مخرب جرایم رایانهای · الف. آثار و آسیبهای روانی · اعتیاد مجازی · اعتیاد مجازی، استفاده بیش از حد از اینترنت است تا آنجا که بدون استفاده از آن فرد احساس کمبود میکند و روابط او با محیط متأثر از استفاده مکرر و دیوانه وار فرد شده از حالت عادی خارج میشود.این اختلال روانی در کشورهایی که استفاه از اینترنت آسان و ارزان است، بسیار چالش زا بوده و تا آنجا که نهادهای مختلف را درگیر کرده است. در کشوری، مثل آمریکا تعداد معتادان به اینترنت از سایر معتادان بیشتر است، تا جایی که برخی معتادان 18 ساعت از وقت روزانه خود را در اینترنت صرف میکنند. در آمریکا به قدری فاجعه بار است که کلیساها، پیشوایان مذهبی با فریادهای کمک خواهی زن و شوهر، یا یکی از آنها، برای رهایی از این نوع اعتیاد مواجه هستند و مؤسسه های مشاوره ای مسیحی در حال تدوین مشاورههای اعتیاد به اینترنت میباشند. پیامدهای اعتیاد به اینترنت و حتی کار زیاد با اینترنت، که در حدّ اعتیاد نباشد، نتایج و پیامدهای زیان بخشی برای فرد و جامعه در پی داشته و آسیبهای شدید جسمانی، مالی، خانوادگی، اجتماعی و روانی را به همراه دارد. یکی از پیامدهای فردی و اجتماعی اعتیاد و کار زیاد با اینترنت، انزوا و کنارهگیری اجتماعی است. پوت نام (1991م) معتقد است در طی 35 سال گذشته کاهش چشم گیری در ارتباطات اجتماعی افراد در آمریکا رخ داده است. مردم کمتر به رأی گیری و کلیسا می روند، به ندرت موضوعات سیاسی را با همسایهها در میان گذاشته یا عضویت گروههای داوطلبانه را قبول میکنند، مهمانی شام کمتری دارند و کمتر به منظور اجتماعی دور هم جمع میشوند. این موضوع پیامدهای عمدهای برای جامعه و فرد دارد، زیرا وقتی مردم از نظر اجتماعی درگیر باشند، سالمتر و خوشبخت تر زندگی میکنند. از دیگر پیامدهای اعتیاد اینترنتی مشکلات خانوادگی و تأثیر آن بر روابط زناشویی، والدین و فرزندان است. امروزه اصطلاح «بیوه اینترنتی» برای همسر معتاد به اینترنت اطلاق میشود. آمار نشان میدهد که اعتیاد به اینترنت ممکن است به فروپاشی خانواده و طلاق منجر شود. شاید باور کردن اینکه شخصی همسر خود را فقط به علت ارتباط با فرد دیگر در اینترنت ترک میکند، برای کسانی که به اینترنت اعتیاد پیدا نکردهاند، وحشتناک به نظر برسد؛ ولی این مسئله هر روز در دنیای اینترنت اتفاق میافتد. دکتر یانگ معتقد است: اگرچه زمان تنها عامل تعیین کننده در تعریف
اعتیاد به اینترنت نیست، ولی عموماً معتادان بین 40 تا 80 درصد از وقت خود را با
جلساتی که ممکن است هر کدام حتی تا 20 ساعت طول بکشد، صرف میکنند و این کار
باعث میشود تا اختلالاتی در میزان و زمان خواب کاربر به وجود آید. در موارد
شدید، حتی این اختلال، خستگی بیش از اندازه ای در بدن ایجاد میکند، که کارکرد درسی و شغلی را تحت تأثیر قرار میدهد و ممکن است نظام ایمنی بدن را ضعف کند و فرد، آسیب پذیری بیشتری به بیماریها پیدا کند. افزون بر این، به علّت عدم ورزش و حرکات مناسب، مشکلات عصبهای مچ و درد پشت، چشم درد و مانند آن به وجود میآید.
5-2 بحران هویت · هویت، واجد و دارای سه عنصر است: شخصی، فرهنگی و اجتماعی، که هریک در تکوین شخصیت فرد نقش مهمی را ایفا میکند. در مقایسهها، هویت شخصی، ویژگی بی همتای فرد را تشکیل میدهد و هویت اجتماعی در پیوند با گروه ها و اجتماعات مختلف قرار میگیرد. · اینترنت صحنه فرهنگی و اجتماعی است، که فرد خود را در موقعیت های متنوع نقش ها و سبک های زندگی قرار میدهد و این خود زمینهای برای آسیب پذیری شخصیت کاربر و موجب چند شخصیتی شدن کاربر میشود. از این روست که ساختار و
چینش پایگاه های شخصی (WebLoge) به گفته
میلر (Miler) نشان از شخصیت آن
کاربر است. جوانان در این محیط از آسیب پذیری بیشتری برخوردارند، به ویژه در
دورانی که هویت ایشان شکل میگیرد، این خطر پررنگ تر می شود. دکتر محمد عطاران
معتقد است: با امکانات و گزینههای فراوانی که رسانه های عمومی، از جمله اینترنت
در اختیار جوانان میگذارند، آنان دائماً با محرکهای جدید و انواع مختلف رفتار
آشنا میشوند. چنین فضایی هویت نامشخص و پیوسته متحولی را میآفریند، خصوصاً
برای نسلی که در مقایسه با نسل قبل با
5-3 انحرافات جنسی · از جمله آثار مخرّب جرایم رایانهای، به ویژه جرایم مرتبط با محتوا (به قول قانون مجازات جرایم رایانهای) به وجود آمدن انحرافات جنسی و اختلالات جنسی است. اینترنت به دلیل رویکرد آزاد اندیشی در روابط جنسی از سوی گردانندگان اصلی آن (یعنی غرب و به ویژه آمریکا) و نگرش تجاری نسبت به مسائل جنسی موجب پدید آمدن پدیده کثیفی به نام هرزه نگاری و هنر پلید شهوانی و رواج سرسام آور آن گردید، که مرزهای اخلاقی را درهم میشکند و تهدیدی برای فرهنگها، به ویژه فرهنگهای دینی، چون فرهنگ اسلامی است. اصولاً،
پورنوگرافی به عنوان نمایش تصویری و یا کلامی، رفتارهای جنسی است که با هدف
ارضای خواسته های جنسی دیگران تعریف میشود. این گونه مطالب و تصاویر که در پی
تحریک جنسی دیگران عرضه نکته دیگر اینکه رجوع به اینترنت برای دسترسی به مطالب مستهجن[5]، صرفاً به افراد نابهنجار خلاصه نمیشود و حجم قابل توجهی از مراجعان را افراد طبیعی تشکیل میدهند. اصولاً اینترنت به جوی دامن زده که در سایه ویژگی های خاص خود به تدریج به شکل گیری ناهنجاریهای جنسی در کاربران خود میانجامد و منشأ به وجود آمدن بسیاری از جرایم رایانهای (به ویژه محتوایی) و مقمهای برای جرایم جنسی میگردد.
5-4 دلایل رجوع مردم دلال رجوع و اقبال مردم به این گونه مطالب را در عرصه اینترنت می توان در این موارد خلاصه نمود: الف. گمنامی: ·
ناشناخته ماندن
مراجعان در عرصه اینترنت، به نوعی اعتماد به نفس در افراد را دامن می زند و این
حالت، نوعی رفتار غیرمسئولانه را در فرد شکل میدهد. مراجعان درچنین شرایطی است
که به خود اجازه ب. سهولت: · مطالب شهوانی و تصاویر سکسی به آسانی در دسترس همگان قرار دارند. عرضه گسترده این مطالب و وجود تعداد بیشمار اتاقهای گفتوگوی سکسی، هر کاربری را به داشتن اولین تجربه در این حوزه تحریک میکند. یک زن یا شوهر کنجکاو به راحتی و دور از دیدگان همسرش وارد این فضاها میشود و گفت وگوهای سکسی با دیگران را تجربه میکند چنین سهولتی است که بسیاری را به تجربه رفتارهای ناهنجاری جنسی نه در فضای فیزیکی، بلکه در فضای مجازی هدایت میکند. به ویژه اگر نظارت نهادهای مسئول در کشورها در این زمینه کم رنگ و ناتوان باشند.
ب. آثار اجتماعی و فرهنگی 1- تزلزل در ارکان خانواده یکی از آثار جرایم مربوط به محتوا، همچون هرزه نگاری و ترویج مطالب مستهجن، تزلزل در روابط زناشویی است؛ چرا که از آثار هرزه نگاری اعتیاد جنسی است، که در جوامعی که اینترنت ارزان در اختیار افراد قرار دارد، شیوع بسیاری دارد. در این موارد زنان از همسران خود شکایت دارند که به ایشان بی توجهی کرده و بیش از آنکه از بودن در کانون خانواده و در کنار همسر لذت ببرند از صرف وقت در اینتنت و فضای مجازی و لذتهای منحرف جنسی و غیر آن لذت میبرند. بخشی از عوامل طلاق در این قبیل کشورها اعتیاد به اینترنت، به ویژه اعتیاد جنسی مجازی است. کسانی که به خاطر سودی کثیف رو به ترویج تجارت جنسی مجازی آوردهاند و نهادهایی که بی تفاوت یا کم تفاوت از کنار این قبیل مسائل میگذرند، خواسته یا ناخواسته یکی از مهمترین گروههای اجتماعی؛ یعنی خانواده را رو به انحیاط و نابودی و یا حداقل ضعف میکشانند. دیگر، زن و شوهر از کنار یکدیگر بودن کمتر لذت میبرند و بیشتر وقت خود را صرف لذتهای رنگارنگ، اما پلید در فضای مجازی میکنند. در نتیجه محبت به عنوان رکن اصلی و اساسی خانواده روبه سستی میرود. فرزندانی که در این محیط بار میآیند، دچار انحراف اخلاقی شده و سلات روانی و روابط جنسی پاک از بین میرود. از این روست که نتیجه اباحه گری جنسی به افزایش پدیدههایی، مثل فرزندان تک والدینی، زنان و مردانی که تنها زندگی میکنند، بچه های نامشروع وغیره خواهد انجامید. بنابراین لزوم نظارت سخت گیرانه و دقیق در فضای مجازی از سوی نهادهای مسئول و والدین رخ مینماید. وظیفه نهادهای فرهنگی نیز در فرهنگ سازی در جهت بهره برداری صحیح از اینترنت بسیار مهم و تأثیرگذار است.
5-5 کاهش امنیت و احساس آرامش، به ویژه در کاربران اینترنتی یکی از آثار جرایمی؛
از قبیل دسترسی غیرمجاز، شنود و دریافت غیرمجاز، جعل داده ها، تخریب و ایجاد
اختلال در دادهها، اختلال در سیستم، ممانعت از دستیابی، سرقت داده ها؛ کاهش
امنیت شهروندان جامعه و به خطر افتادن حریم خصوصی ایشان است. شاید بعضی وقتها
در مجاورات خصوصی، چیزی را بگوییم که امید داشته باشیم که خوانندگان آن را به
فراموشی بسپارند یا چیزی را بنویسیم که بعدها از آن پشیمان گشته و امیدوار باشیم
که خوانندگان برگههای ما را در لابه لای دیگر برگههای متعدّد و متفرق بایگانی خویش
گم کنند و دیگر به خواندن آنها مبادرت نورزند؛ ولی فناوری اطلاعات به همه این
امکان را میدهد، که همه اطلاعات حال و گذشته را به امروزه حریم خصوصی اشخاص در معرض خطراتی است، که قبل از فناوری اطلاعات هرگز وجود نداشت، همان طور که قبل از پیدایش فناوری الکتریسیته هیچ کس درمعرض خطر برق گرفتی نبود، حال باید مواظب بود که توسعه فناوری، حریم خصوصی افراد را به آتش نکشد. اینکه چه کسانی در قبال این خطرات پیش آمده مسئولیت دارند؟ و یا با چه تدابیری باید این احساس عدم امنیت را کاهش داد؟ سؤالهایی است که در این باره مطرح است. البته مقابله با جرایم رایانهای و حفاظت دقیق از دادهها، هم از طریق دولت و هم از طریق سازمان های خدمت رسان و هم از طریق خود افراد، در کاهش این ناامنی بسیار مؤثر خواهد بود. در این مسر کارشناسان واگذاری IP و استفاده از پروکسی[6]، نصب دیوار آتشین، نصب ضد ویروس و ضد جاسوس اینترنت و کار فرهنگی را توصیه میکنند.
5-6 کاهش علایق و ارزش های ملی نزد کاربر یکی از ویژگیهای
اینترنت، جهانی بودن آن است، که با وجود فوایدی که دارد، اثرات مخربی نیز بر
5-7تغییر هنجارهای فرهنگی با توجه به تفاوت هنجارها از جامعهای نسبت به جامعه دیگر، امکانات الکترونیکی از جمله فضای مجازی تبادل و تأثر فرهنگی را رونق میدهد. در این بین فرهنگهای ضعیف یا صاحبان فرهنگهای قدرتمند، اما کم تلاش متأثر از فرهنگ مهاجم قرار خواهند گرفت. فرهنگ اسلامی نیز در این تبادل گرچه فرهنگی با پشتوانه است، اما در صورتی که مسلمین در شناخت و شناساندن آن نکوشند در برابر فرهنگ مهاجم غرب دچار التقاط و تغییر خواهند شد.
5-8 ناامنی مالی و سرمایه گذاری یکی از اساسیترین باورهای مورد قبول اغلب جوامع، مالکیت بر اموال است. در فضای مجازی، با مطرح شدن مال الکترونیکی، که به شکل پول الکترونیکی، دادهها و اسناد با ارزش و غیره است، لزوم حفظ امنیت مالی و مراقبت از آن برعهده حکومت خواهد بود. از این رو یکی از آثار کلاهبرداری و سرقت الکترونیکی، ناامنی سرمایه گذاری درحوزه اموال الکترونیکی است.
5-9کم رنگ شدن ارزش های مترقی هرجامعه، صاحب ارزشهایی است که ناشی از فرهنگ آن است، اما برخی ارزشهای مترقی در جوامع اسلامی است، که در اثر تأثیر از فرهنگ بی بندبار غرب در حال کم رنگ شدن است. ارزشهایی مثل حیا و عفت زن، اهمیت داشتن شخصیت انسان نه جنسیت آن، قبح عریان نمایی بدن به ویژه شرمگاه وغیره که در نتیجه رواج استفاده از مطالب مستهجن و ملاک شدن بولالهوسی در روابط انسانی در حال کم رنگ شدن است. دین چابنر در مقالهای، چنین پیامدهایی را ناشی از رواج اباحه گری جنسی و هرزه نگاری دانسته و میگوید: «مطالعات دقیق و گستردهای در طول این سال ها در این باره صورت نگرفته است، در نتیجه رواج بوالهوسی است که بلوتوث و ارسال تصاویر مستهجن در میان جوامع اسلامی رشد مییابد، روابط آزاد دختر و پسر ترویج میشود، کم پوشی و عریان پوشی در میهمانیها و عروسی ها، به ویژه در میان جوانان گسترش مییابد.
ج. آثار سیاسی(تزلزل در حاکمیت و اقتدار سیاسی) بارزترین ویژگی اینترنت، انباشت اطلاعات متنوع در آن است و این ویژگی آن را به بزرگترین انبار اطلاعاتی جهان تبدیل کرده است، به نحوی که خوب و بد، حقّ و باطل به شیوههای رنگارنگ به ارائه خواستهها و دانستههای خود میپردازند. از این رو این کاربران هستند که در برابر حجم وسیعی از اطلاعات سردرگم میمانند و باید انتخاب کنند. برخی بر این عقیدهاند که این آزادی اطلاعات گامی است در طریق دموکراسی؛ چرا که کاربران دسترسی به همه نوع اطلاعات دارند و لذا میتوانند از میان آنها، آنچه به نظرشان درست تر مینماید، برگزینند و دنباله بهترین اندیشه در زمینههای مختلف سیاسی، فرهنگی و غیره است. اما آیا کاربران در انتخاب اطلاعات آزادی کامل دارند؟ آیا اطلاعات همانگونه که هست در اختیار کاربران قرار میگیرد، اینها سؤالاتی است که تأمّل در آن، نظر طرفداران آزادی اطلاعات را متزلزل میکند. به عنوان نمونه وقتی یک کاربر بخواهد از طریق جستجوگرهای قدرتمندی، چون گوگل و یاهو به دنبال موضوعی، مثلاً درباره ایران (کلمه Iranرا تایپ کند) بگردد، آیا این موتورهای جستجو صادقانه مهم ترین و دقیق ترین اطلاعات را در این باره ارائه میدهند؟ اما حقیقت جز این است، چرا که مطالعات نشان میدهد، فضای حاکم بر اینترنت و ساختار تشکیل دهنده آن، همه براساس اهداف و سیاستهای گرداننده اصلی اینترنت؛ یعنی آمریکا و از طریق شرکتهای محوری، طرح ریزی شده است. به عنوان نمونه میتوان به دو مورد اشاره کرد: 1. وب سایت مشهور گوگل و بسیاری از موتورهای جستجوی مشهور اینترنت. براساس برخی از سیاست های سانسوری که در فوق به آن اشاره شد، اقدام به ارائه اطلاعاتی از پیش تعیین شده براساس کلید واژههای کاربر میکنند، که معمولاً شمار زیادی از کاربران، این نتایج را که در ردیفهای اول تا 50 نتایج جستجو قرار دارد، مورد استفاده نهایی خود قرار داده و استنباط های نهایی و برداشت های کلّی خود را براساس این موارد، کسب و معرفی میکنند. به عنوان مثال کلید واژه هایی، مانند ایران، عراق، کره، هنگامی که در باکس جستجو تایپ شده و جستجو میشود، در بالاترین فهرست نتایج جستجو، صفحات وبی نشان داده میشود که به نوعی تعلّق مستقیم و یا غیرمستقیم آشکار به بخش های اطلاعاتی و امنیتی آمریکا دارد. مثلاً در مورد عراق، عراقی که از نگاه اسناد سازمان جاسوسی آمریکا و بخشهای اطلاع رسانی دیگر داخل و خارج از آمریکا مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است، به کاربران جستجوگر کلید واژه عراق، معرفی میشود. سرچشمه اصلی این امر تلاش گسترده آمریکائیان مبنی بر تسلّط بلامنازع بر شاهراه جهانی اطلاعرسانی و ارائه تصویری از جهان براساس نگاه آمریکا و سیاست جهانی آن به هر شهرند دهکده جهانی است، که از طریق مکانی به نام اینترنت، جهان را زیرکاوش خود قرار میدهند. 2. از دیگر مواردی که میتوان از آن به عنوان نوعی از دیپلماسی انحصارطلبی آمریکا در اینترنت به شمار آورد و آن را زمینه ساز بستر شعار: «جهان یا اینترنت را از نگاه آمریکا بنگرید»، دانست، ایجاد پایگاههای خبری متعدد در اینترنت توسط سازمانهایی است که توسط ایالات متحده مورد حمایت معنوی و مادی قرار میگیرند تا حجم قابل توجهی از اطلاعات خبری و رسانهای که در اینترنت منتشر و در اختیار اکثر کاربران شبکه در اقصی نقاط جهان قرار میگیرد، به گونهای مرتبط با آنچه آن را می توان دیپلماسی انحصارطلبی رسانهای آمریکا خواند قرارگیرد. به عنوان مثال، شبکه اینترنتی ورلدنیوز، که دارای بیش از پانصد سایت اینترنتی خبری و اطلاعاتی به بیش از 10 زبان زنده دنیا میباشد و همواره اخبار منتشر شده توسط سایتهای خبری مختلف این شبکه عظیم خبری در فهرست های بالایی نتایج جستجو قرار میگیرد، با روزآوری مرتب و مکرر خود و انتشار حجم قابل ملاحظهای از اخبار و اطلاعات متنوع در اینترنت، تفسیر خبری و اطلاعاتی خاصی را به کاربران وب ارائه میکند که در ورای آن نوعی خط دهی مبتنی بر سایبر آمریکایی قرار دارد. نوعی نسخه پیچی خودخواهانه و انحصارطلبی برای فضای اطلاعاتی شناور در اینترنت که روزانه مورد استفاده حجم عظیمی از شهروندان دهکده جهانی قرار میگیرد. به هر حال دیپلماسی نوین واشنگتن که بر محور اطلاعات، ارتباطات و تلاش برای مونوپول کردن این روند در رسانهای اثرگذار و فراگیر بنام اینترنت، بنیانگذاری شده است، بیش از پیش یافتن راههای امنیتی مطمئن با ضریب اثرگذاری بیشتر و اثرپذیری مخرب کمتر را جستجو میکند که در نهایت، راه اندازی پلیس اینترنتی به مرکزیت آمریکا و به اختیار درآوردن رسانه وب را در سالهای آینده هدف قرار داده است.
امری که شدیداً مغایر با اصول فراگیری است، که اینترنت را شاهراهی برای تسریع ارتباطات و انتشار بهینه و غیرسانسوری اطلاعات توسط هر شخص و در هر مکان با رعایت حقوق مادی و معنوی مربوط تصور میکند. قطعاً هرکاربری که بداند برای وی برنامههای از پیش تعیین شدهای در رسانه سایبر تهیه شده و حقّ انتخاب و عمل بیشتر و بهتری را ندارد و همواره پلیسی مخفی و غیرتأیید شده توسط کشورهای حاضر در اینترنت، پست الکترونیک، وبلاگ، سایت اینترنتی و عملکردهای مختلف او را زیرنظر خواهد داشت، همواره دیسکانکت بودن را بر آنلاین بودن، ترجیح خواهد داد. همچنانکه میدانیم، اطلاعات در تصمیم گیریهای سیاسی مردم بزگ ترین نقش را دارند، لذا اطلاعات انبوه در انباری به نام اینترنت می تواند نقش پررنگی در هدایت افکار عمومی و گزینشهای سیاسی کاربران داشته باشد. در این شرایط نحوه ارائه اطلاعات در انتخابات یک کشور بسیار تاثیرگذار خواهد بود و خواهد توانست در نحوه چینش مهرههای هیئت حاکمه کشورها مؤثر باشد. از این رو اینترنت میتواند تهدیدی علیه حاکمیّت کشورها باشد و با ارائه اطلاعات هدفمند و همسو با رسانههای آمریکایی هرصدای مخالف دیدگاههای آمریکا را منزوی و کم اثر کند. در نتیجه با کار هماهنگ رسانهای، انتخابات کشورها را به جهتی که آمریکا و همدستانش میخواهند، سوق دهد. بدین سبب است که عمده کرده و برای مقابله با این روند تدابیری، چون فیلتر و مسدود کردن سایتهایی که در جهت تزلزل حاکمیت ایشان اطلاعات ارائه میکنند، اتخاذ مینمایند. به همین ترتیب تقریباً در تمام کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، کنترل قوی دولتی بر محتوا و توزیع اطلاعات وجود دارد. این کنترلها به علل مذهبی، سیاسی و فشارهای داخلی صورت میگیرد. روش اصلی کنترل اطلاعات الکترونیک در این کشورها انحصار مخابرات در شرکتهای دولت است. اسرائیل نیز در میان کشورهای خاورمیانه تلاش بسیاری در جهت دستیابی به امنیت کرد، تا آنجا که با صرف هزینه کلانی به تولید Checkpoint با پیشنیه و ریشه در کاربردهای نظامی - بعنوان یکی از قابل اطمینان ترین و پرفروشترین فایروالهای جهان که کشورهای عربی نیز به آن متکی هستند، در جهت سیاستهای اینترنتی خود اقدام کرد.
|
فصل ششم
راهکارهای پیشگیرانه
برای جرائم رایانهای
6-1جرائم رایانهای و راهکارهایپیشگیرانه
"جرایم رایانهای"، جرائمی است وارداتی که با ورود کامپیوتر و استفاده از اینترنت در سطح گسترده در کشور رواج پیدا کرده است. از ورود اینترنت به کشور از سال1370آغاز شد و در سال1372به تکامل رسید. اما در این چند سال نبود قانونی مدون باعث گردید که بسیاری از مجرمین رایانهای از زیر مجازات فرار کنند وبه جرایم خود ادامه دهند و استناد آنها نیز به اصل برائت و اصل قانونی بودن جرم و مجازات بود که استناد درستی هم بود. با تصویب قانون جرایم رایانهای (1388)، مفاهیم وجرایم تازهای در حقوق کیفری ایران خلق شد که هریک نیازمند بررسیهای دقیق وکارشناسانه میباشد. وقتی درخصوص فناوری بحث میشود، نمیتوان رایانه را نادیده گرفت. رایانه هم خود بزرگ ترین فناوری عصر حاضر است و هم سایر فناوریهای نوین یا به وسیله آن و یا بر بستر آن شکل میگیرند. حقوق کیفری نوین، امروزه با جرایم و مجرمان رایانهای طرف است . ماهیت و ویژگی این دسته از جرایم به نحوی اساسی با جرایم سنتی تفاوت دارد. امروزه، مجرمان رایانهای در مکانهایی به غیر از نقاطیکه آثار و نتایج اعمال آنها ظاهر میشود، قرار دارند. در صورتیکه کارایی قوانین جزایی موجود و متداول، منحصر به قلمرو خاصی است و به دلیل آنکه اجزای عنصر مادی کاملاً یا بعضاً تغییر یافته و برخی عناوین مجرمانه تازه هم به وجود آمده است، نمیتوان مجرمان را با قوانین قبلی محاکمه کرد. جرایم اینترنتی و رایانهای نوعی جرایم جدید میباشد. طیف گسترده افعال مجرمانهای که ذیل این مفهوم جا دارند و ماهیت متغیر آنها که ناشی از پیشرفت لحظه به لحظه فناوری اطلاعات و شیوههای سوءاستفاده از آن است ارائه تعریف جامع و مانع و خالی از مناقشه را مشکل و چه بسا غیرممکن میسازد؛ تا آنجا که در جدیدترین و جامعترین سند بینالمللی موجود در این زمینه (کنوانسیون جرایم سایبر 2001 بوداپست) تعریفی از این جرایم به عمل نیامده است. به نظر میرسد کامل ترین تعریف این باشد: «هر جرمی که قانونگذار به صراحت رایانه را به منزله موضوع یا وسیله جرم جزء رکن مادی آن اعلام کرده باشد، یا عملاً رایانه به منزله موضوع یا وسیله ارتکاب یا وسیله ذخیره یا پردازش یا انتقال دلایل جرم در آن نقش داشته باشد». این تعریف هم علاوه بر جرایم ذکر شده در دو دسته قبل، جرایمی را نیزکه صرفاً دلایل آنها یا اطلاعات مربوطه در رایانه ذخیره شدهاند، به لحاظ تأمین بهتر اهداف تحقیق و تعقیب جرم با در نظر گرفتن قواعد خاص آیین دادرسی کیفری، جزء جرایم رایانهای دانسته است.
6-2 نقش اشخاص حقیقی و حقوقی در جهت نظارت و پیشگیری از وقوع جرایم رایانهای:
1- نقش دادستان برای پیشگیری از وقوع جرایم رایانهای:
· واقع بینانه باید در نظر داشت که استفاده از بسیاری اهرمهای اعمال روشهای پیشگیرانه در دسترس ما نیست ؛چرا که اساساً این فنآوری، یک فنآوری وارداتی است و ما در برابر جریان یک طرفهای قرار گرفتهایم که از خیلی جهات دست ما را برای اعمال اراده بسته است، اما در عین حال از روش کنترل و نظارتی فیلترینگ میتوان به عنوان یک اقدام پدافندی تا حدودی بازدارنده استفاده کرد، چنانچه بموجب مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، شماره 59 مورخ 10دی سال 81،کمیتهای تحت عنوان «کمیته تعیین مصادیق پایگاههای اطلاعرسانی رایانهای غیرمجاز» برای بررسی و احراز مصادیق فعالیتهای غیرمجاز در عرصه سایبر تشکیل تا اعمال فیلترینگ با توجه به جمیع جهات فرهنگی، امنیتی و غیره مورد بهره برداری قرار داده شود.
2- نقش مردم در پیشگیری از وقوع جرایم رایانهای:
· مردم خودشان اطلاعات خود را در فضای مجازی فاش میکنند. به عبارتی اشخاصی هستند که از اینترنت اطلاع کافی ندارند و بدون اطلاع ، اقدام به چت کردن با افراد ناآشنا مینمایند. این اشخاص اطلاعات شخصی خودشان را در معرض دسترس این افراد قرار میدهند. به این گونه که توسط افراد متخصص هک شده و اطلاعات شخصی شان در اختیار آنها قرار میگیرد. همچنین گاهی اوقات اشخاص برای خرید یک محصول از یک سایت ، رمز عبور کارت شتاب خود را در اختیار متصدیان سایت قرار داده و سبب میشوند که از کارت آنها پول برداشت شود که میبایست پس از اقدام به پرداختهای اینترنتی از جمله شهریه و قبوض، رمز خود را بر روی سیستم قرار نداده و یا حذف نماییم که مورد سوء استفاده دیگران قرار نگیرد.
3 - نصب آنتی ویروسها و نرم افزارهایی که وظیفه حذف یا جلوگیری از ورود کرمهای اینترنتی دارند:
·
برای جلوگیری از دزدی اطلاعات، خیلی از
ویروسها و کرمهای اینترنتی هنگامی که وارد کامپیوتر میشوند سیستم امنیتی را از کار میاندازند و
اقدام به دادن اطلاعات شخص دریافت کننده به شخص فرستنده ویروس می نمایند که
از طریق آنتی ویروسها و ضدکرمهای اینترنتی که به روز شدهاند
میتوان از ورود آن ها و سرقت دادهها جلوگیری
کرد.
4- اقدامی که جدیداً توسط وزارت بازگانی صورت گرفته:
· به منظور کنترل و نظارت بر روی سایتهای اینترنتی که در امور بازرگانی فعال بوده و خدمات اینترنتی به کاربران ارائه میدهند ، جلساتی میان پلیس فتا و وزارت بازرگانی برگزار شد و شرکتهای ارائه دهنده خدمات اینترنتی و فعال در امور بازرگانی تحت نظارت پلیس قرار گرفته و ساماندهی شوند.
5- ارتش سایبری ایران:
· (هک کردن سایتهایی که برخلاف قانون جرایم رایانهای عمل میکنند) نام ارتش سایبری ایران زمانی بر سر زبانها افتاد که در اولین حمله سایت توئیتر را مورد حمله قرار داد و در پیامی که در سایت قرار داده بود، از حمایت از اغتشاش در ایران توسط توئیتر انتقاد کرده بود. در پیام هکرها آمده بود: «آمریکا فکرمیکندکه دارد اینترنت را با دسترسیاش کنترل و مدیریت میکند، اما این طور نیست؛ این ما هستیم که اینترنت را با قدرت کنترل و مدیریت میکنیم. بنابراین، سعی نکنید مردم ایران را تحریک کنید. ارتش سایبری ایران نامی است که افراد نامشخصی برای فعالیتهای غیرمتعارف خود روی اینترنت به کار میبرند. درباره این گروه اطلاعات چندانی در دسترس نیست، اما برخی منابع احتمال وابستگی آن به دولت ایران را مطرح کردهاند.
6- هشدار:
شما میتوانید با انجام چند دستورالعمل مؤثر، از رایانه خود در برابر تهدیدهای سایبری محافظت کنید. پیروی از رهنمودهای ساده زیر کمک خواهد کرد تا خطر حمله را به حداقل برسانید.
▪ مراقب ایمیلهایی باشید که از شما اطلاعات شخصی میخواهند. بسیار بعید است که بانک شما چنین اطلاعاتی را توسط ایمیل از شما بخواهد. اگر تردید دارید با آن تماس بگیرید تا موضوع را بررسی کنند.
▪ در ایمیلی که از شما اطلاعات شخصی میخواهد، فرم مربوطه را پر نکنید. چنین اطلاعاتی را تنها با استفاده از یک سایت ایمن وارد کنید.
▪ هر مورد مشکوکی را فوراً به بانک گزارش دهید.
▪ هرگز از لینکهای داخل ایمیل برای بارگذاری یک صفحه وب استفاده نکنید. در عوض، آدرس اینترنتی را در مرورگر تایپ کنید.
▪ کنترل کنید که آیا آنتی ویروس شما
سایتهای فیشینگ را مسدود میکند یا نه و آیا نوار ابزاری را نصب
میکند که هنگام حملات شناخته شده فیشینگ، هشدار بدهد؟
▪ به طور منظم حساب های بانکی خود (شامل کارتهای پیش پرداخت و اعتباری، لیست گردش مالی حساب بانکی و غیره) را کنترل کنید تا مطمئن شوید تراکنشهای فهرست شده، قانونی و درست هستند.
مطمئن شوید که از آخرین نسخه مرورگر وب نصب شده در رایانهتان، استفاده میکنید و هرگونه وصله امنیتی نصب شده است.
فصل هفتم
جرایم رایانهای درکشور
7-1جرایم رایانهای مهم در کشور
آمار کاربران اینترنتی ایران بیش از 36 میلیون و 500 هزار نفر است 26 میلیون نفر از کاربران اینترنتی کشور را جوانان تشکیل میدهند که بخش زیادی از آنها دانشجو هستند و در واقع 22 درصد فضای اینترنتی کشور توسط دانشجویان استفاده میشود. سردار سید کمال هادیانفر رئیس پلیس فتا در حاشیه ششمین اجلاس معاونان فرهنگی و اجتماعی و نمایندگان وزیر در هیأتهای نظارت بر تشکلهای اسلامی دانشگاهها که در شهر مشهد مقدس برگزار شد، با اشاره به اینکه فضای مجازی، فضای جدیدی است که به موازات فضای فیزیکی و واقعی شکل گرفته است، گفت: این فضا فرصتهای بینظیری را به بسیاری از کشورها میدهد و لیکن باید به آسیبهای جنگ نرمی که از این فضا متوجه جامعه هست توجه شود، وی ادامه داد: دانشگاهها باید در این عرصه فعال باشند و به شناسایی فرصتها، تهدیدات وآسیبهای این حوزه بپردازند، 8 میلیون و 500 هزار جرم اینترنتی در 20 کشور جهان در سال 2009 به ثبت رسیده که یک میلیون و 900 هزار مورد آن مربوط به کشور آمریکا است و کشور کره با 164 هزار فقره جرم اینترنتی در رتبه چهارم جرایم اینترنتی قرار دارد. رئیس پلیس فتا به رشد 3.8 برابری آمار جرایم سایبری ایران در سال 90 نسبت به سال 89 اشاره کرد و گفت: در سال 89 تعداد هزار و 35 فقره جرم اینترنتی در ایران به ثبت رسید که این آمار در سال گذشته به چهار هزار مورد افزایش یافت. وی یادآورشد: در صورت ادامه روند کنونی رشد جرایم سایبری در ایران، میزان این جرایم در سال جاری به 8 تا 10هزار فقره افزایش مییابد. وی ادامه داد: چه بخواهیم و چه نخواهیم مردم وارد فضای مجازی میشوند و کسی نمیتواند از آن جلوگیری کند؛ هم اکنون استفاده از اینترنت در دنیا به عنوان یکی از حقوق بشر در سازمان ملل مطرح است.به اعتقاد وی باید به دنبال مدیریت فضای مجازی با آگاهی بر زوایای پنهان باشیم نه تقابل با این فضا چراکه با توجه به کاهش هزینهها و سرعت انجام کار مجبور به استفاده از این فضا هستیم، رئیس پلیس فتا ادامه داد: ساختارهای کسب و کار سنتی با ساختار تجارت الکترونیک 8 تا 25 درصد صرفهجویی در پی دارد؛ در سال 2010، 3 هزار و 750 میلیارد چرخش فناوری در قالب 12.8 تریلیون دلار سهم تجارت صورت گرفت.
7-2درآمدهای ناشی از جرایم سایبری
وی (سردار هادیانفر) درآمدهای ناشی از جرایم سایبری را 388 میلیارد دلار و تفاوت 8 تا 25 درصدی تجارت الکترونیک را 105 میلیارد دلار دانست و افزود: کشورها مجبورند که به این سمت گام بردارند؛ کشورهای توسعه یافته به جهت انتقال ساختارها و بسترها شتابانتر به این سمت میروند به همین جهت از آسیب پذیری بعدی آن در امان نیستند. هادیانفر افزود: کشورهای در حال توسعه مانند ایران به جهت تهدیدات زیاد فضای سایبری سعی کرده با حوصله وارد این فضا شود، برهمین اساس خیلی از کشورهای دیگر در استفاده از این فناوری عقبتر است. وی درخصوص وضعیت دانشگاهها در استفاده از فضای مجازی تصریح کرد: دانشگاهها هنوز هم حضورشان در فضای مجازی کم است و خیلی جای کار دارند؛ البته پلیس نیز وظیفه دارد به دانشجویان آسیبها، چالشها، تهدیدات و جرایم را بشناساند تا آسیبها کاهش یابد.
7-3جرایم بانکی بیشترین آمار جرایم رایانهای درکشور
وی در خصوص بیشترین جرایم اینترنتی درکشور گفت: 48.5 درصد از جرائم برداشت از حساب بانکی است که این به جهت بیموالاتی مالکین در نگهداری رمزهایشان، سوء استفاده اینترنتی از حسابهایشان یا نفوذ هکر به شبکه بانکی و برداشت پول بوده است. هتک حیثیت دومین جرم اینترنتی در کشور است که هادیانفر نمونه آن را ارائه اطلاعات غلط از اساتید دانشگاه، دزدیدن عکسها با استفاده از ایمیلهای ایجاد شده و انتشار آن در سایتها دانست. رئیس پلیس فتا کلاهبرداری اینترنتی با استفاده از فیشینگ و فارمینگ را سومین جرم سایبری در کشور تلقی کرد و در توضیح فیشینگ باید گفت: پایه فیشینگ در آنطرف مرزها بسته شده است.
7-4آلودهترین استانهای کشور در ضمینه ارسال بدافزار
|
شکل 7-1 |
آلودهترین استانهای ارسال کننده بد افزار اینترنتی در کل کشور
دراین میان استان آذریجان شرقی با بیشترین
(50درصد) و استان چهارمحال بختیاری و
البرز و ایلام با کمترین میزان (1 درصد) جز کمترین و بیشترین ارسال کنندههای آدرسهای
بدافزار در ایران به شمار میروند.
فصل هشتم
سوالات مهم در زمینه
جرایم رایانه ای
8-1سوالات ذیل از جمله مهمترین مسائل مربوط به جرایم رایانه است:
1- منظور از جرم دسترسی غیرمجاز چیست؟
بر اساس قانون اشاره شده هرکس به طور غیرمجاز به دادهها یا سامانههای رایانهای یا مخابراتی که به وسیله تدابیر امنیتی حفاظت شده است دسترسی یابد، مرتکب دسترسی غیر مجاز محسوب میشود. در برخی جرایم مثل کلاهبرداری یا جعل مجازات ماموران دولتی تشدید میشود در جرایم رایانهای نیز همینطور است و چنانچه مأموران دولتی که مسئول حفظ دادههای سری مقرر در ماده (3) قانون جرایم رایانهای یا سامانههای مربوط هستند و به آنها آموزش لازم داده شده است یا دادهها یا سامانههای مذکور در اختیار آنها قرار گرفته است بر اثر بیاحتیاطی، بیمبالاتی یا عدم رعایت تدابیر امنیتی موجب دسترسی اشخاص فاقد صلاحیت به دادهها، حاملهای داده یا سامانههای مذکور شوند مجازات شدیدتری خواهند داشت.
2-مجازات جرم دسترسی غیرمجاز چیست؟
بر اساس قانون اشاره شده مرتکب دسترسی غیر مجاز به حبس از نود و یک روز تا یکسال یا جزای نقدی از پنج میلیون (5.000.000) ریال تا بیست میلیون (20.000.000) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهدشد.
3- منظور از شنود غیرمجاز چیست؟
بر اساس قانون اشاره شده هر کس به طور
غیرمجاز محتوای در حال انتقال ارتباطات غیرعمومی در سامانههای رایانهای یا
مخابراتی یا امواج الکترومغناطیسی یا نوری را شنود کند، مرتکب شنود غیرمجاز تلقی
میشود.
4- مجازات جرم شنود غیرمجاز چیست ؟
مرتکب جرم شنود غیرمجاز به حبس از شش ماه تا دو سال یا جزای نقدی از ده میلیون (10.000.000) ریال تا چهل میلیون (40.000.000) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهدشد.
5-جاسوس رایانهای کیست ؟
هرکس به طور غیرمجاز نسبت به دادههای سری درحال انتقال یا ذخیرهشده در سامانههای رایانهای یا مخابراتی یا حاملهای داده مرتکب اعمال زیر شود جاسوس رایانهای تلقی میگردد.
6- مصداق اول جاسوس رایانهای؟
کسی که به دادهها یا تحصیل آنها یا شنود محتوای سری در حال انتقال دسترسی پیدا کند.
7- مصداق دوم جاسوس رایانهای؟
کسی که دادههای ر برای اشخاص فاقد صلاحیت در دسترس قراردهد.
8- مصداق سوم جاسوس رایانهای؟
کسی که دادههای برای دولت، سازمان، شرکت یا گروه بیگانه یا عاملان آنها افشاء یا در دسترس قرار دهد.
9- مجازاتهای جاسوس رایانهای چه خواهد بود؟
الف) مجازات مصداق اول جاسوس رایانهای عبارت است از:
بیست میلیون (20.000.000) ریال تا شصت میلیون (60.000.000) ریال یا هر دو مجازات.
ب) مجازات مصداق دوم جاسوس رایانهای عبارت است از حبس از دو تا ده سال
ج) مجازات مصداق سوم جاسوس رایانهای عبارت است از حبس از پنج تا پانزده سال
1-8 تشدید مجازات ماموران دولتی در این جرایم
در برخی جرایم مثل کلاهبرداری یا جعل مجازات ماموران دولتی تشدید میشود در جرایم رایانهای نیز همینطور است و چنانچه مأموران دولتی که مسئول حفظ دادههای سری مقرر در ماده (3) این قانون یا سامانههای مربوط هستند و به آنها آموزش لازم داده شده است یا دادهها یا سامانههای مذکور در اختیار آنها قرار گرفته است بر اثر بیاحتیاطی، بیمبالاتی یا عدم رعایت تدابیر امنیتی موجب دسترسی اشخاص فاقد صلاحیت به دادهها، حاملهای داده یا سامانههای مذکور شوند مجازات شدیدتری خواهند داشت.
*قانون جرایم رایانهای:
بر اساس ماده 5 قانون جرایم رایانهای این اشخاص به مجازات زیر محکوم میشوند:
· حبس از91 روز تا 2 سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (5.000.000) ریال تا چهل میلیون (40.000.000) ریال یا هر دو مجازات. بعلاوه این اشخاص به انفصال از خدمت از شش ماه تا دو سال
نیز محکوم خواهندشد.
نتیجه گیری
جرایمرایانهای یکی از پدیدههای نوظهوری است که گرچه برخی از جرایم آن شباهتهایی با جرایم سنتی دارد، اما تفاوتهایی در روش و ماهیت و نوع جرم دارد که از لحاظ جرمشناسی و کیفرشناسی و حقوق کیفری پژوهشهای نوی را میطلبد. جرایمرایانهای به دلیل تأثیرات ناگواری که برجامعهاطلاعاتی وکاربران دارد، برخورد جدیتری را از سوی دولت مردان سیاسی و قضایی میطلبد. نظارت و فیلترکردن دقیق تر و جدیتری، چه برای جلوگیری از آسیب امنیتی و چه آسیبهای فرهنگی را میطلبد.
حقوق ایران در زمینه جرایم رایانهای گرچه تلاش های مفیدی داشته، ولی همنان نیاز به کار و پژوهش در زمینه ابعاد مختلف آن دارد. ضمن اینکه در عرصه قانونگذاری کاستیهایی نیز وجود دارد که امید است با تصویب قانون مجازات جرایم رایانهای که سالهاست در فراموشخانه مجلس مورد بی مهری است، گامی در این راه برداشته شود متخصصان معتقدند جرم جاسوسی رایانهای، با شدت و پیچیدگی بیشتری در سطح وسیع جهانی ادامه پیدا خواهد کرد). رفته رفته جاسوسی اینترنتی به عنوان ابزاری برای حصول برتری در رقابت بیپایان کشورها در زمینههای صنعتی، اقتصادی، نظامی وغیره تبدیل خواهد شد وکشورهای بیشتری وارد صحنه بازارکار رایانهای میشوند. این جنگی است که در آن نیازی به استفاده از پیاده نظام، هواپیما جنگنده و موشک نیست. کلید موفقیت در این جنگ اطلاعات است، عوامل جاسوسی رایانهای و اینترنتی نقش پیاده نظام این جنگ پسامدرن را بازی میکنند.
در حال حاضر با عنایت به پیشرفتهای لحظهای در عرصه رایانه و فضای سایبر ضرورت آموزش بیش از پیش مشخص شده و برای اجرای یک سیاست کیفری مؤثر جهت پیشگیری از جرایم رایانهای بهخصوص جاسوسی رایانهای و اینترنتی، این آموزشها باید در مقاطع مختلف زمانی تکرار و روزآمد شوند.
*آموزش هایی برای کشف جرایم رایانهای:
1- از آنجاکه پلیس به عنوان ضابط دادگستری وظیفه کشف جرایم را بر عهده دارد، در کنار آموزش قضات وسایر مقدمات قضایی، آموزش پلیس نیز باید در سرفصل برنامهریزیها قرار گیرد.
2-آموزشهای عمومی در سطح کارمندان دولت و نظامیان.
3- تا حد ممکن عدم ذخیره سازی دادهها و اطلاعات طبقه بندی شده به شبکههای رایانهای بهخصوص شبکه جهانی اینترنت.
5- تشکیل هرچه سریع تر مراجع تخصصی قضایی وپلیس با عنایت به الزام قانونی ماده 30 ق.ج. رو تقویت آنها.
6- مسدود کردن درگاههای رایانههای حساس در ادارات به عنوان راهکاری سریع وکم هزینه و در عین حال مؤثر. در این روش تمامی درگاههای سیستمهای رایانهای از قبیل درایورها، پورتهای USB وغیره از طریق سرور (شبکه) بسته شده و به این ترتیب کاربر رایانه نمیتواند هیچ داده و اطلاعاتی را وارد رایانه کرده و یا از آن خارج کند. در این حالت کاربر تنها به دادههای مجازی که از سوی مسئولان و به منظور انجام وظیفه روی سیستم او قرار داده شده، دسترسی خواهد داشت. اما واقعیت این است که مبارزه و کشف اینگونه جرایم کاری بس دشوار است، چرا که به واسطه ویژگیهای فضای مجازی که ظرفیت سوء استفاده از آن را بالا می برد. ویژگیهایی؛ چون بدون مرز بودن فضای مجازی، کم هزینگی و پرثمری و پایین بودن احتمال دستگیری یا مجازات، امکان وارد آوردن خسارات بالا بدون آسیب جسمانی مجرم، آسان بودن تهیه و امکانات و عوامل مورد نیاز جرم، بازتاب جهانی موفقیت، به ویژه در ملات تروریستی و مکتوم ماندن شکست، امکان هماهنگی یکدیگر در جرایم سازمان یافته، امکان جذب حامی و همکار برای ارتکاب جرم از سراسر جهان بدون حضور فیزیکی، امکان جذب منابع مالی و پولشویی آسان تر و هرگونه انجام فعالیتهای مالی الکترونیکی در جهت اهداف مجرمانه و غیره.
جدول راهکارهای ایران و کشورهای دیگر برای مقابله با جرائم رایانهای:
نام کشور |
راهکار مقابله |
آمریکا |
کنترل کاربران اینترنتی خود
از طریق جاسوسی |
انگلیس |
شورای امنیت و مقابله با جرایم اینترنتی (اعزام بالن به آسمان و تجهیز این بالنها به تجهیزات کنترل کننده ارتباطی) |
ایران |
پلیس فتا و ستاد مبارزه با جرائم اینترنتی |
جدول 8-1
گفتنی است که به غیر از ایران هم تلفن و هم اینترنت کاربران توسط استخدام هکرهای حرفهای با نفوذ به اطلاعات شخصی کاربران و کنترل و بررسی روزمره کارهای کاربران در ایترنت از برخی جرائم رایانهای جلوگیری میکنند ولی اینکار نقض حقوق بشریت است و خود به نوعی بدتر از جرم رایانهای است.
مراجع
1- عاطفه زاهدی "قوانین ومقررات ناظر بر جرایم رایانهای(اینترنتی)".
2- گروه علمی موسسه آموزش عالی آزاد چتر دانش.ناشر,آراسبز.نوبت وسال چاپ,اول-1391"مجموعه قوانین ومقررات کاربردی جزایی"
3- رضوی.محمد.(جرایم سایبری ونقش پلیس در پیشگیری ازاین جرایم وکشف آنها)فصل نامه دانش انتظامی.سالن نهم.ش یک.قانون جرایم سایبری مصوب 1388
4- پلیس فتا – نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران
[1]: policing cybercrime BY: petter Gottschalk for www.bookboon.com